Εισαγωγικό σημείωμα των συγγραφέων του τόμου έρευνας

Η καλλιέργειά της ελιάς διαδραματίζει για χιλιάδες χρόνια σημαντικό ρόλο στην οικονομική, θρησκευτική, κοινωνική, και πολιτιστική ζωή των λαών που έζησαν και ζούνε στις χώρες που βρέχονται από την Μεσόγειο θάλασσα. Στους ελαιώνες των χωρών αυτών βρίσκονται σήμερα ελαιόδεντρα που η εμφάνισή τους δείχνει μια πολύ μεγάλης διάρκειας ζωή που αντιστοιχεί σε χιλιετηρίδες. Το μέγεθος, η εξωτερική επιφάνεια, τα εσωτερικά κοιλώματα και το ανάγλυφο των κορμών τους προσδίδουν μια ιδιαίτερη αισθητική και αποτυπώνουν την πορεία της ζωής τους διαχρονικά. Αρκετά από αυτά τα δέντρα είναι συνδεμένα με τον πολιτισμό των κοινωνιών των χωρών που βρέχονται από τη Μεσόγειο. Δίκαια θεωρούνται μνημεία της φύσης και του ανθρώπου που χρειάζονται προστασία, ανάδειξη και παραγωγική αξιοποίηση σαν πολύτιμα στοιχεία του πολιτισμού. Στην περιοχή της Μεσαράς, το ελαιόδεντρο καλλιεργείται και χρησιμοποιούνται τα προϊόντα του από τη Μινωική εποχή μέχρι τις ημέρες μας. Πληθώρα αρχαιολογικών ευρημάτων από τα μεγάλα αρχαιολογικά κέντρα του Δήμου Φαιστού (Φαιστός, Αγ. Τριάδα, Κομμός), τεκμηριώνουν τη διάδοση της ελαιοκαλλιέργειας από τα Μινωικά ακόμη χρόνια.

Οι ελαιώνες, τα ευρήματα και τα κείμενα που τεκμηριώνουν τη συνεχή ενασχόληση των κατοίκων με την ελαιοκαλλιέργεια κατά τους ιστορικούς, βυζαντινούς, ενετικούς και οθωμανικούς χρόνους αφθονούν. Εργαλεία από πέτρα, ξύλο και μέταλλο σώζονται σε μοναστήρια, αρχαιολογικά, αγροτικά και λαογραφικά μουσεία. Επίσης πληθώρα οικογενειακών μονάδων επεξεργασίας ελαιόκαρπου (φάμπρικες) διασώζονται σε όλα τα χωριά του Δήμου Φαιστού. Δυστυχώς, οι περισσότερες εγκαταλελειμμένες στη φθορά του χρόνου.

Για αρκετές δεκαετίες ο ελαιώνας χοντρολιάς της Μεσαράς, αρχαίος, φράγκικος και νεότερος, συνυπήρξε αρμονικά με το σύγχρονο της Κορωνέικης. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, λόγω της κρίσης της αμπελοκαλλιέργειας, της αστυφιλίας, της αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου στην περιοχή, άρχισε προοδευτικά να εκριζώνεται και στα ίδια ελαιοτεμάχια να εγκαθίστανται ελαιώνες ποικιλίας Κορωνέικη. Στην περιοχή του Δήμου Φαιστού εκριζώθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες, κυρίως στις περιοχές εύκολης μηχανοποίησης. Σήμερα, όσα ελαιόδεντρα παραμένουν, δεν μπορούν να θεωρηθούν ιδιαίτερα φροντισμένα από τους ιδιοκτήτες τους, ούτε ιδιαίτερα παραγωγικά. Στην πλειοψηφία τους, όμως, είναι σε καλή φυτοϋγειονομική κατάσταση. Αυτό διευκολύνει τη γρήγορη και εύκολη βελτίωση της παραγωγικότητας και της διατήρησής τους.

Ανδρέας Αναστασάκης

Λέκτορας ΕΛΜΕΠΑ, Επιστημονικός Υπεύθυνος Έργου

Μιχάλης Παπαηλιάκης

Επιστημονικός Συνεργάτης Έργου, Προϊστάμενος Διεύθυνσης Αγροκτήματος ΕΛΜΕΠΑ