Πηγαϊδάκια

Τα Πηγαϊδάκια είναι χωριό του Δήμου Φαιστού στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Ανήκε στην επαρχία Καινούργιου του νομού Ηρακλείου. Η θέση του είναι στα δυτικά των Αστερουσίων, νότια του οικισμού Πόμπια. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι 66 χιλιόμετρα. Βρίσκεται σε υψόμετρο 420 μ. και ο πληθυσμός του είναι 388 κάτοικοι (απογραφή 2021).

Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια και την παραγωγή οπωροκηπευτικών στην παράλια περιοχή. Επίσης, στις ασχολίες συγκαταλέγεται και η κτηνοτροφία. Κάποιοι από τους κατοίκους εργάζονται στην εταιρεία ανεφοδιασμού για τα καράβια, στους Καλούς Λιμένες. Στον οικισμό λειτουργούν νηπιαγωγείο και Δημοτικό Σχολείο. Το τοπωνύμιο οφείλει την ονομασία του στα μικρά πηγάδια, τα οποία βρίσκονται γύρω από το χω ριό. Στον οικισμό βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Σε εξωκλήσια, όπως στον Άγιο Ιωάννη, σώζονται υπολείμματα από τοιχογραφίες. Επίσης, βλέπουμε χαραγμένη την επιγραφή 1507. Το 1583 το χωριό αναφέρεται στην ενετική απογραφή του Καστροφύλακα με την ονομασία Pigadachia με 319 κατοίκους.

Άποψη του χωριού

Ο πλέον συγκροτημένος και άρτια καλλιεργημένος ελαιώνας
αιωνόβιων ελαιόδεντρων στην περιοχή των Πηγαϊδακίων
υπάρχει στην Ιερά Μονή Οδηγήτριας.

Ο αιωνόβιος ελαιώνας της Ιεράς Μονής Οδηγήτριας
Το Καθολικό της Μονής

Η Ιερά Μονή Οδηγήτριας είναι ανδρική μονή, παλαιότερα σταυροπηγιακή, που βρίσκεται στο δυτικό όριο των Αστερουσίων Ορέων, σε οχυρή θέση. Η θέση της είναι σε υψόμετρο 250 μέτρων και η πρόσβαση σε αυτήν είναι εφικτή και από το χωριό Σίβα Πυργιωτίσσης. Υπάρχει διακλάδωση από Μοίρες – Πετροκεφάλι – Σίβα ή από Φαιστό – Άγιο Ιωάννη – Σίβα. Σήμερα υπάγεται στην Τ.Κ. Πηγαϊδακίων. Η μονή περιβαλλόταν από τείχος, του οποίου σώζονται μέρη, όπως η βόρεια πύλη όπου αναγράφεται η χρονολογία 1568 και ο ψηλός Πύργος του Ξωπατέρα, όπου εκτυλίχθηκε το δράμα του γενναίου ιερωμένου. Ο ναός της μονής βρισκόταν στο κέντρο της περιβόλου και ήταν δίκλιτος, αφιερωμένος στο Γενέσιον της Θεοτόκου και στους Αγίους Αποστόλους. Παλαιότερα το μοναστήρι ήταν ανδρικό και γυναικείο (μικτό). Μέσα στον ναό σώζονται τοιχογραφίες, ιερά άμφια, τέμπλο και άλλα. Στην περιοχή όπου βρίσκεται το μοναστήρι βρίσκουμε τον κατάγραφο ναό του Αγίου Ευτυχιανού, με ίχνη τοιχογραφιών και του Αγίου Ανδρέα σε παλιό χωριό, που δεν υπάρχει σήμερα. Σώζονται τοιχογραφίες. Επίσης, στην ίδια περιοχή συναντάμε και τον κατάγραφο ναό του Αγίου Ιωάννη. Εξαιτίας της οχυρής θέσης της, η Μονή αποτέλεσε τόπο καταφυγίου για τους επαναστάτες της Κρήτης. Το 1866 ο Μιχαήλ Κόρακας είχε φέρει στο μοναστήρι τρία από τα παιδιά του, τα οποία κατάφεραν να περάσουν απαρατήρητα από τους Τούρκους, με το να κρυφτούν εκεί.

Το μοναστήρι έχει όμως συνδεθεί κυρίως με τον θρυλικό ήρωα Ξωπατέρα. Αυτός γεννήθηκε το 1788 στον οικισμό Μανουσανά, ο οποίος σήμερα δεν υφίσταται. Το κατά κόσμον όνομά του ήταν Ιωάννης Μαρκάκης. Χειροτονήθηκε στη μονή και έλαβε το όνομα Ιωάσαφ. Σύντομα αναγκάστηκε να φύγει από το μοναστήρι., επειδή σκότωσε έναν γενίτσαρο. Ο λόγος ήταν ότι εκείνος είχε προσβάλει την τιμή της οικογένειας του. Καθαιρέθηκε από τον Μητροπολίτη και έτσι τον ονόμασαν Ξωπατέρα, Ξεπατέρα ή Ξώπαπα. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, καθαιρέθηκε επειδή απέκτησε παιδί εκτός γάμου με μια γυναίκα την οποία είχε ερωτευτεί και συζούσαν. Ο ίδιος έγινε φίλος του Δημητρίου Κουρμούλη από τον Κουσέ, με τον οποίο υπήρξαν συμπολεμιστές. Με καταφύγιο το μοναστήρι, ο Ξωπατέρας και οι υπόλοιποι αγωνιστές έγιναν ο φόβος και ο τρόμος των γενιτσάρων. Τα τελευταία χρόνια της Επανάστασης του 1821 κατά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Τούρκων στα Αστερούσια, ο Ξωπατέρας επέλεξε να κλειστεί στη μονή μαζί με τη γυναίκα του και άλλους συγγενείς, καθώς επίσης και ένα παιδί, αρνούμενος να ακολουθήσει τους υπόλοιπους επαναστάτες, οι οποίοι διέφυγαν σε λημέρια. Ακολούθησε, τον Μάιο του 1828, τριήμερη πολιορκία του πύργου της μονής και σκοτώθηκαν οι συμπολεμιστές του Ξωπατέρα. Ο γενναίος αγωνιστής άνοιξε την πόρτα του πύργου σε μια προσπάθεια να φύγει η γυναίκα του με το παιδί όμως κατακρεουργήθηκαν από τους Τούρκους. Ο Ξωπατέρας απέμεινε μοναχός με την αδερφή του και τα πολεμοφόδια τελείωσαν. Τότε ο αγωνιστής άνοιξε την πόρτα του πύργου κάνοντας απόπειρα διαφυγής και με το σπαθί του όρμησε στους Τούρκους, σκοτώνοντας αρκετούς. Στο τέλος όμως βρήκε και ο ίδιος τον θάνατο. Οι Τούρκοι αποκεφάλισαν τον Ξωπατέρα και ανάγκασαν την αδερφή του να μεταφέρει την κεφαλή του στον Μουσταφά Πασά. Για τη ζωή και το τέλος του Ξωπατέρα έχουν γραφτεί από τη λαϊκή Μούσα θρηνητικά τραγούδια.

Οργωμένος ελαιώνας στη Μονή Απεζανών

Τα ελαιόδεντρα της Μονής καλλιεργούνται σε συγκροτημένο ελαιώνα 250 δέντρων (4415). Είναι φυτεμένα σε σχήμα ρόμβου με αποστάσεις 12-14 μέτρα μεταξύ τους. Η καλλιεργητική φροντίδα των ελαιόδεντρων της Μονής είναι παραδοσιακού τύπου και όχι συμβατική όπως αυτή ελαιώνων ψιλολιάς. Οι καλλιεργητικές φροντίδες γίνεται υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση των μοναχών. Για τη λίπανση των ελαιώνων δεν χρησιμοποιούνται λιπάσματα κανενός είδους, αλλά η λίπανση τους επιτυγχάνεται με τη κοπριά που παράγεται ι κατά τη βόσκηση των αιγοπροβάτων της Μονής και με τα δημητριακά που φυτεύονται για τον σκοπό αυτό. Παρακάτω παρατίθενται τα χαρακτηριστικά και η χρονολόγηση μερικών αντιπροσωπευτικών δέντρων ποικιλίας χοντρολιάς / θρούμπας του ελαιώνα της Μονής.

1. Το δέντρο αυτό είναι αντιπροσωπευτικό των 250 δέντρων του συγκροτημένου ελαιώνα βόρια του κτιριακού συγκροτήματος της Μονής. Έχει ενιαία βάση με τριπλό κορμό.

Χαρακτηριστικά του δέντρου:

  • Περίμετρος κορμού σε ύψος 80 cm, 7 μ
  • Περίμετρος βάσης 11,5 μ
  • Εκτιμώμενο ύψος κορμού 3,2 μ
  • Εκτιμώμενο ύψος δένδρου 5,5 μ
  • Εκτιμώμενη ηλικία σύμφωνα με τη μέθοδο ΣΕΔΗΚ 1550 – 1700 έτη.

2. Και το δέντρο αυτό είναι αντιπροσωπευτικό των 250 δέντρων του συγκροτημένου ελαιώνα βόρια του κτιριακού συγκροτήματος της Μονής. Έχει ενιαία βάση με τριπλό κορμό.

Χαρακτηριστικά του δέντρου:

  • Περίμετρος κορμού σε ύψος 80 εκ. 7,3 μ
  • Περίμετρος βάσης 11,2 μ
  • Εκτιμώμενο ύψος κορμού 3,4 μ
  • Εκτιμώμενο ύψος δένδρου 5,7 μ
  • Εκτιμώμενη ηλικία σύμφωνα με τη μέθοδο ΣΕΔΗΚ 1600 – 1750 – 1850 έτη

3. Επίσης το δέντρο αυτό όμοιο με το προηγούμενο είναι αντιπροσωπευτικό των 250 δέντρων του συγκροτημένου ελαιώνα βόρια του κτιριακού συγκροτήματος της Μονής. Έχει ενιαία βάση με τριπλό κορμό.

Χαρακτηριστικά του δέντρου:

  • Περίμετρος κορμού σε ύψος 80 cm, 7,3 μ
  • Περίμετρος βάσης 11,2 μ
  • Εκτιμώμενο ύψος κορμού 3,4 μ
  • Εκτιμώμενο ύψος δένδρου 5,7 μ
  • Εκτιμώμενη ηλικία σύμφωνα με τη μέθοδο ΣΕΔΗΚ 1650 – 1750 έτη.

4. Επίσης το δέντρο αυτό είναι αντιπροσωπευτικό των 250 δέντρων του συγκροτημένου ελαιώνα βόρια του κτιριακού συγκροτήματος της Μονής. Έχει ενιαία βάση με τριπλό κορμό.

Χαρακτηριστικά του δέντρου:

  • Περίμετρος κορμού σε ύψος 80 εκ. 7,9 μ
  • Περίμετρος βάσης 11,8 μ
  • Εκτιμώμενο ύψος κορμού 3,9 μ
  • Εκτιμώμενο ύψος δένδρου 6,2 μ
  • Εκτιμώμενη ηλικία σύμφωνα με τη μέθοδο ΣΕΔΗΚ 1800 – 1900 έτη